Chronogram / chronostych - przykłady rozwiązywania

Odwiedzając plenerowe postacie św. Jana Nepomucena na pewno spotykaliście pomniki ozdobione przez twórców wyrytymi w kamieniu napisami - inskrypcjami. Najczęściej znajdują się one na postumentach.
Czasami w tych napisach niektóre litery są wyraźnie większe od pozostałych, niekiedy są one także wyróżnione kolorem.

Pięknym przykładem jest postument postaci z Placu Szpitalnego w Bystrzycy Kłodzkiej:

Niektórym głęboko w mózgu coś zakołacze, że w takich napisach ukryta jest data powstania pomnika.
W tym przypadku głębokie przemyślenia nie są konieczne, wystarczy spojrzeć na przeciwną ścianę postumentu:

Ale nie zawsze jest tak łatwo - zobaczmy postać z Placu Nankiera we Wrocławiu:

Napis długi, liter wyróżnionych dużo. Prawdopodobnie ciekawskich jest niewielu, ale większość z nich i tak na pomoc wzywa dr. Google.
Autorstwo znakomitego rzeźbiarza i lokalizacja w centrum wielkiego miasta wystarczają, by bez trudu znaleźć datę - rok 1723.

Zdarzają się jednak przypadki, że nigdzie takiej daty nie podano. Lub (tragedia absolutna!) bateria smartfona pada!
Co wtedy robić, jak żyć?

Odpowiadając posłużymy się bolesnym - i to własnym - przykładem .
W trakcie jednej z eskapad odwiedziliśmy m.in.postać stojącą na moście w mieście Jablonné nad Orlicí (Czechy):

Przygotowując trasę korzystaliśmy jak zwykle ze strony www.nepomuki.pl i nie znaleźliśmy tam daty powstania pomnika.
A tu w trakcie fotografowania - Eureka! Jest inskrypcja, mało tego, są wyróżnione litery!

Niestety, wówczas niewiele nam to przy pomniku dało, bo pojawiły się problemy ze sprawnym posługiwaniem się cyframi rzymskimi!
Wtedy to właśnie pojawiła się "sportowa złość" i za nas zadecydowała: nigdy więcej niepewności odsyłającej do zasobów internetu.
Uczymy się biegle rozwiązywać takie zagadki zwane chronostychami lub chronografami!
A po opublikowaniu opisu tej postaci wysłaliśmy na stronę www.nepomuki.pl uzupełnienie sygnowane JJF.

No właśnie: chronostych czy chronogram - oto jest pytanie!

Wypada zacząć od definicji. Trzytomowy "Słownik języka polskiego" PWN (wyd. IX) oznajmia:
- chronogram: "wyraz lub układ wyrazów, w którym pewne, wyróżnione graficznie litery składają się na liczbę (pisaną cyframi rzymskimi), oznaczającą datę wydarzenia, o którym mowa, albo datę wydania książki",
- chronostych: "chronogram w formie wiersza".
Od siebie dodamy tylko, że użyte tutaj pojęcie daty dotyczy daty rocznej.

Podsumowując: bezpieczniej byłoby pisać o chronogramach. Tylko, że ten termin coraz częściej dotyczy wykresów zależności w czasie. Więc pojęcie "chronostych" jest bardziej jednoznacznie rozumiane, nawet jak nie dotyczy wiersza.
Tak więc na razie preferujemy "chronostych", ale jesteśmy w stanie ulec wyważonym argumentom. Czekamy na komentarze!

Wracamy do konkretów. Przypomnienie cyfr rzymskich: I = 1, V = 5, X = 10, L = 50, C = 100, D = 500, M = 1000.
Zapamiętajmy jeszcze tylko ważną zasadę, że w chronostychu każda litera jest oddzielną cyfrą.

Przechodzimy do praktyki.
Wróćmy do krótkiej inskrypcji z Placu Szpitalnego w Bystrzycy Kłodzkiej:

Zaznaczamy na czerwono litery wyróżnione wysokością, ale tylko te, które odpowiadają cyfrom rzymskim:

Litery zaznaczone na czerwono traktujemy jako cyfry rzymskie, zapisujemy je jako arabskie i sumujemy:
100+500 + 1 + 1000 + 100+1 + 1+1 = 1704
Wyszło? Wyszło! Łatwe? Oczywiście, że łatwe! Po tego ciekawe i pouczające!

Bawimy się dalej? Z taką wiedzą śmiało ruszamy w szeroki świat! Stolica Czech - Praga, ulica Jindřišská 30:

Jak jest chronostych, to należy go rozwiązać! Zapraszamy do wspólnej zabawy!
Zaznaczamy na czerwono litery wyróżnione wysokością:

Czerwone litery są cyframi rzymskimi, zapisujemy je jako cyfry arabskie i dodajemy do siebie:
...............50+1 + 1000 + 1 + 100+1+100 + 100+1+1 + 100+100+50+1+1+100 + 1 + 1 = 1709...........

Rozwiązaniem chronostychu jest data powstania rzeźby - rok 1709. W ostatnim wersie podano także dzień - 13 lipca.

Czasami zdarzają się przypadki bardziej skomplikowane. Zapraszamy na Plac Zamkowy w Brzegu:

Jak widzicie, pierwsze litery słów są podobnej wysokości, co litery wyróżnione w środku słów.
Zaznaczamy tradycyjnie na czerwono litery wyróżnione wysokością, ale tylko te, które odpowiadają cyfrom rzymskim:

Dalej typowo - czerwone litery są cyframi rzymskimi, zapisujemy je jako cyfry arabskie i dodajemy do siebie:
...............50+5+500+5+1000+1+10+100+50+1 + 1+50+5+500+1 + 500+1+50+1 + 500+5+1+1+5+1+100 = 3444...........
I co z tym dalej robić? Spokojnie, to jeden z "chwytów" stosowanych w chronostychach.
Wynik dzielimy przez 2 i wychodzi nam data powstania rzeźby - rok 1722.

W zasadzie już umiecie rozwiązywać chronostychy! Gratulacje! Może pochwalicie się swoimi osiągnięciami?

Ten post na pewno uzupełnimy jeszcze o kilka przykładów... przy najbliższej okazji.